Zelfmedelijden vs. zelfcompassie

Zelfcompassie, iedere sessie met mijn psycholoog valt het weer. Onderweg naar huis galmt het nog door in mijn hoofd. Wat betekent het nou eigenlijk? Als ik thuis achter de computer kruip en de online Van Dale raadpleeg, blijkt dat zonder resultaat. Het woord bestaat niet. Type ik het in bij Google krijg ik meerdere hits. Psychologiemagazine, puurmindsetacademy.nl, allerlei artikelen. Het lijkt een zelfingekopte term. Als ik alleen op het woordje ''compassie'' zoek, dan krijg ik medelijden. Zelfmedelijden is een term die we wel kennen en naar mijn idee meer omarmen. Maar als ik het internet moet geloven, zijn zelfcompassie en zelfmedelijden niet hetzelfde.

Bij zelfcompassie ben ik eerder geneigd te denken aan zelfliefde, begrip en geduld voor jezelf. Bij zelfmedelijden denk ik aan begrip voor je eigen situatie, dat je je best wel klote mag voelen als een situatie klote is. Ergens denk ik ook: jezelf zielig vinden. Maar dat klinkt zo negatief en bot. 

Zelfcompassie zou dus in het woord eigenlijk zelfmedelijden moeten zijn. Maar ook dat is gek: compassie (medelijden) voel je bij iemand, voor iemand. Je erkent dat iemand lijdt en je lijdt mee. Zou zelfcompassie dan niet beter zelflijden kunnen zijn? Je lijdt immers zelf, dus zou je nog mee met jezelf moeten of kunnen lijden? En hoe dan precies? 

Op www.zelfcompassie.nl vind ik wél antwoord. Ik citeer:

''Compassie voor jezelf is niet echt anders dan compassie voor anderen. Denk er eens aan hoe je je voelt als je compassie met iemand hebt. Eerst is het zo dat je merkt dat iemand op een of andere manier lijdt. Als je niet in de gaten hebt dat iemand het moeilijk heeft, kun je geen compassie voelen.''

Aha. Dus als ik compassie bij mezelf voel is dat eigenlijk het zelfde als compassie hebben voor een ander, oftewel: ik voel dat ik lijd of ik merk dat jij lijdt.

''Ten tweede betekent compassie dat je zelf geraakt wordt door het leed van iemand anders; je hart reageert op diens pijn. Als dat gebeurt voel je warmte, zorgzaamheid, en de behoefte om de ander op een of andere manier te helpen of te steunen.''

Dus na het opmerken van het lijden van een ander volgt een reactie op zijn of haar pijn. Een luisterend oor bieden, naar iemand toegaan, iemand ondersteunen/helpen, advies geven. Dat zijn dus allerlei manieren om te reageren op de pijn van de ander. Welke reactie je biedt hangt dus af van de lijdensweg zogezegd.

Maar hoe zit het dan met zelfcompassie?

''Zelfcompassie betekent dat je op precies dezelfde manier naar jezelf kijkt als je het moeilijk hebt, als je faalt, of als iets je niet bevalt aan jezelf. In plaats van je leed te negeren, zeg je tegen jezelf: “Dit is iets waar ik het moeilijk mee heb. Hoe kan ik op dit moeilijke moment het beste mezelf troosten en voor mezelf zorgen?” In plaats van meedogenloos te oordelen en jezelf te kritiseren voor allerlei tekortkomingen, betekent zelfcompassie dat je vriendelijk en begripvol bent tegenover je fouten en gebreken.'' 

Als ik verder lees kom ik ook op het kopje ''wat zelfcompassie niet is''. Te beginnen met dat het niet eens een bestaand woord is, maar dat schrijven ze dus niet. Wat er wel staat is als volgt:

''Als mensen zelfmedelijden hebben, zijn ze geneigd te zwelgen in hun ellende en te vergeten dat anderen vergelijkbare problemen kunnen hebben. Ze vergeten dat ze verbonden zijn met anderen en hebben het gevoel dat zij de enige zijn die het tegenzit. Bij zelfmedelijden ligt de nadruk op egocentrische gevoelens van isolement. Het leidt ertoe dat je je leed makkelijk overdrijft.''

Hier lees ik eigenlijk alleen maar wat zelfmedelijden is, niet zozeer wat zelfcompassie niet is. Zelfmedelijden kun je dus maar beter niet hebben omdat het eigenlijk een slachtofferrol in vermomming is. Je bent sneller geneigd te zeggen: ''Pff, ik heb echt even medelijden met mezelf (omdat ik zo door de regen naar werk moet).'' In plaats van: ''Ik heb zelfmedelijden (want ik moet door de regen, nu of straks).'' Natuurlijk is regen dan een voorbeeld wat misschien een beetje onderdoet aan waar we de term zelfmedelijden eigenlijk beter voor kunnen gebruiken, échte lijdenswegen dus, zoals een ongeluk, een gebroken relatie, verlies van een dierbare.

''Bij zelfcompassie daarentegen zie je de relatie tussen je eigen ervaringen en die van anderen, zodat je je niet geïsoleerd voelt. Door het perspectief in te nemen van iemand die met compassie naar je kijkt, creëer je een mentale ruimte waarin je je ervaringen in een ruimer perspectief kunt plaatsen en kunt relativeren.''

Hieruit maak ik op dat zelfcompassie voelen eigenlijk alleen maar kan als je even boven jezelf en/of de situatie uitstijgt. Kijken vanuit de blik van een ander mét compassie. Dus, in de logica van de Van Dale: iemand die met medelijden naar jou kijkt. Maar die iemand ben ik uiteindelijk zelf, uitgestegen boven mezelf.

Misschien maak ik het mezelf onnodig moeilijk en analyseer ik weer eens teveel. Ik wil graag dingen begrijpen voordat ik ze kan toepassen. Maar het kunnen toepassen is waar het hem hier het meest om draait. Wat mij het beste helpt is bedenken wat ik zou zeggen tegen een vriend of vriendin die het moeilijk heeft, die echt iets doormaakt. Dan zou ik luisteren, lieve dingen zeggen en proberen te ondersteunen en adviseren waar nodig. Ik zou geduldig zijn, begrip tonen in zover ik de situatie begrijpen kan, ik zou duidelijk maken dat ik er ben voor die persoon als hij/zij daar graag gebruik van wil maken. Kortom: niet meer meten met twee maten, maar jezelf wat vaker benaderen zoals je dat ook bij vrienden zou doen.

De citaten in deze blogpost zijn afkomstig van de site www.zelfcompassie.nl, de website is een vertaling van een Amerikaanse website van Kristin Neff.